Q. ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పాటు తర్వాత పెద్ద మనుషుల ఒప్పందం అమలును విమర్శనాత్మకంగా పరిశీలించండి మరియు దాని వైఫల్యం తెలంగాణ రాజకీయ మరియు పరిపాలనా వ్యవస్థలను ఎలా ప్రభావితం చేసిందో విశ్లేషించండి.

పరిచయం:
“మంచి నమ్మకంతో ఇచ్చిన హామీలు భంగమైనప్పుడు, నిరసనల బీజాలు విత్తబడతాయి.” పెద్దమనుషుల ఒప్పందం (1956), బూర్గుల రామకృష్ణారావు, కె.వి. రంగారెడ్డి, మర్రి చెన్నారెడ్డి, జె.వి. నరసింగరావు సహా ఎనిమిది మంది నాయకులచే సంతకం చేయబడింది. ఇది ఆంధ్రతో విలీనంలో తెలంగాణ ఆకాంక్షలను రక్షించేందుకు ఉద్దేశించబడింది. దీని అమలు వైఫల్యం నమ్మకాన్ని క్షీణింపజేసి, ప్రత్యేక రాష్ట్ర డిమాండ్‌కు దీర్ఘకాలిక ఆధారం అయింది.

విషయం:
I. చారిత్రక నేపథ్యం
ఎ. ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పాటు మరియు తెలంగాణ ఆందోళనలు
1. నిజాం పాలన నుండి హైదరాబాద్ విముక్తి తర్వాత, తెలుగు మాట్లాడే రాష్ట్రాలపై చర్చ తీవ్రమైంది.1953లో ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పడింది, కానీ ఆర్థిక దివాలాతో కూడిన ఈ రాష్ట్రానికి రాజధాని లేకపోవడంతో తెలంగాణతో విలీనం జరిగింది.
2. అయ్యదేవర కాళేశ్వరరావు వంటి ఆంధ్ర నాయకులు హైదరాబాద్‌ను రాజధానిగా చేస్తూ తెలంగాణ మరియు సీమాంధ్రను ఏకం చేయాలని వాదించారు.
3. బూర్గుల రామకృష్ణారావు, డాక్టర్ మర్రి చెన్నారెడ్డి వంటి తెలంగాణ నాయకులు ఆర్థిక వంచన మరియు రాజకీయ ప్రభావం కోల్పోతాయని ఆందోళనలను వ్యక్తం చేశారు.

బి. పెద్ద మనుషుల ఒప్పందం (1956)
1. ఈ ఆందోళనలను పరిష్కరించేందుకు, ఫిబ్రవరి 20, 1956న ఢిల్లీలోని హైదరాబాద్ హౌస్‌లో రెండు ప్రాంతాల నాయకుల మధ్య ఒక ఒప్పందంపై సంతకం చేయబడింది.
2. కేంద్ర ప్రభుత్వం విశాలాంధ్ర ఆలోచనకు మద్దతు ఇచ్చినప్పటికీ, ఈ ఒప్పందం కొత్త రాష్ట్రంలో తెలంగాణ రక్షణలను కాపాడేందుకు ఉద్దేశించబడింది.

II. ఒప్పందం యొక్క నిబంధనలు మరియు సిఫార్సులు
ఎ. పరిపాలన నిబంధనలు
1. తెలంగాణలో ఉద్యోగాల కోసం 12 సంవత్సరాల నివాస అవసరాన్ని కచ్చితంగా అమలు చేయాలి. అలాగే స్థానికులకు ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలి.
2. తెలంగాణలో నిషేధ విధానం స్థానిక సమ్మతితో మాత్రమే అమలు చేయబడాలి.
3. విద్యా సంస్థలలో తెలంగాణ విద్యార్థుల కోసం సీట్లు రిజర్వ్ చేయబడాలి మరియు ఇతర ప్రాంతాలలో 1/3 సీట్లు కూడా వారికి కేటాయించబడాలి.
4. తెలంగాణలో ప్రభుత్వ ఉద్యోగాల కోసం ముల్కీ నిబంధనలు (స్థానిక ఉద్యోగ ప్రాధాన్యత) 12 సంవత్సరాల పాటు కొనసాగాలి.

బి. ఆర్థిక మరియు రాజకీయ నిబంధనలు
1. తెలంగాణ మిగులు నిధులు దాని అభివృద్ధికి మాత్రమే ఉపయోగించబడాలి, మరియు పరిపాలన వ్యయం 2:1 నిష్పత్తిలో పంచబడాలి.
2. కొత్త ప్రభుత్వంలో తెలంగాణకు 40% రాజకీయ ప్రాతినిధ్యం ఉండాలి, ఇందులో ఒక ముస్లిం మంత్రి తప్పనిసరిగా ఉండాలి. 3. ముఖ్యమంత్రి లేదా ఉప ముఖ్యమంత్రి తెలంగాణ నుండి ఉండాలి. హోం, రెవెన్యూ, మరియు ప్రణాళిక వంటి కనీసం రెండు కీలక మంత్రిత్వ శాఖలు తెలంగాణకు రిజర్వ్ చేయబడాలి.
4. తెలంగాణ ఆకాంక్షలను రక్షించేందుకు తెలంగాణ ప్రాంతీయ మండలి ఏర్పాటు చేయబడింది. ఇందులో 20 మంది సభ్యులు తెలంగాణ నుండి నియమించబడాలి.

III. ఒప్పందం అమలు వైఫల్యం ఎ. కీలక నిబంధనల అమలు వైఫల్యం
1. ఉద్యోగాల కోసం ముల్కీ రక్షణల హామీని ఎక్కువగా విస్మరించారు. ఆంధ్ర నుండి వచ్చిన స్థానికేతరులు తెలంగాణలో కీలక పరిపాలన స్థానాలను ఆక్రమించడం కొనసాగించారు.
2. తెలంగాణకు హామీ ఇచ్చిన ఉప ముఖ్యమంత్రి పదవి ఎప్పుడూ అమలు కాలేదు, దీంతో ప్రాంతం రాజకీయంగా వెనుకబడిపోయింది.
3. స్థానికేతర అధికారులు మరియు ఆంధ్ర రాజకీయ నాయకులు కీలక స్థానాలను ఆక్రమించడం కొనసాగించడంతో , తెలంగాణ రాజకీయ స్వయంప్రతిపత్తిని మరింత విస్మరించారు.

బి. ఆర్థిక మరియు విద్యా అసమానతలు
1. తెలంగాణ అభివృద్ధికి ఉద్దేశించిన మిగులు నిధులు తప్పుగా కేటాయించబడ్డాయి మరియు కీలక నీటిపారుదల మరియు వ్యవసాయ ప్రాజెక్టులు ఆంధ్రకు ప్రయోజనం చేకూర్చి, ఆర్థిక అసమానతను మరింత తీవ్రతరం చేశాయి.
2. తెలంగాణ విద్యార్థుల కోసం విద్యా కోటాలు ఉల్లంఘించబడ్డాయి. విద్యా రంగంలోని చాలా ముఖ్యమైన స్థానాలను స్థానికేతరులు ఆక్రమించారు.
3. తెలంగాణ స్థానికుల కోసం ఉద్దేశించిన ఉద్యోగ రిజర్వేషన్లు క్షీణించాయి. దీంతో తెలంగాణ ప్రజలలో అన్యాయం మరియు నిరాశ భావం పెరిగింది.

సి. ప్రత్యేక రాష్ట్ర డిమాండ్‌కు తీవ్రత
1. పెద్ద మనుషుల ఒప్పందం అమలు వైఫల్యం ప్రజా నిరసనలను పెంచింది మరియు తెలంగాణ ప్రజా సమితి (టిపిఎస్) ఏర్పాటుకు దారితీసింది.
2. టిపిఎస్ ప్రత్యేక రాష్ట్ర డిమాండ్‌కు రాజకీయ గొంతుకగా ఉద్భవించి, గణనీయమైన ఎన్నికల మద్దతును పొంది, తెలంగాణ సమస్యను జాతీయ రాజకీయాలలో లేవనెత్తింది.
3. ఆర్థిక మరియు రాజకీయ వివక్షపై పెరిగిన అసంతృప్తి 2014లో తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటుకు దారితీసింది.

ముగింపు
పెద్ద మనుషుల ఒప్పందం వైఫల్యం ఐక్యత హామీని రాజకీయ విచ్ఛిన్నతకు ఉత్ప్రేరకంగా మార్చింది. మర్రి చెన్నారెడ్డి వంటి నాయకులు ఈ ద్రోహాన్ని 1969 ఉద్యమంగా మార్చారు, ఆ తర్వాత జి.ఓ. 610 మరియు గిర్గ్లానీ కమిషన్ వంటి నివేదికలు వ్యవస్థాగత ఉల్లంఘనలను బహిర్గతం చేశాయి.