Q: సామాజిక న్యాయాన్ని ప్రోత్సహించడంలో భారతదేశ విశాల సంక్షేమ పథకాల యొక్క సమర్థతను చర్చించండి?

పరిచయం:
సామాజిక న్యాయం, రాజ్యాంగ పీఠికలో ఊహించినట్లుగా మరియు ఆదేశిక సూత్రాల (ఆర్టికల్ 38, 39, 46) ద్వారా వ్యక్తీకరించబడినట్లుగా, భారతదేశ సంక్షేమ రాష్ట్రానికి నైతిక మరియు రాజ్యాంగ ఆధారస్తంభంగా నిలుస్తుంది. ఈ లక్ష్య సాధన కోసం, భారత ప్రభుత్వం అణగారిన వర్గాల ఉద్ధరణ కోసం విస్తృతమైన సంక్షేమ పథకాలను ప్రారంభించింది.

విషయం:
సామాజిక న్యాయ సాధనలో భారత సంక్షేమ పథకాల ప్రభావం:
1.పేదరిక నిర్మూలన: ఉపాధి హామీ (MGNREGA), ఆదాయ సహాయం (PM-KISAN), మరియు మాతృ సహాయం (PMMVY) వంటి పథకాలు ఆర్థిక అస్థిరతను తగ్గించి, సామాజిక న్యాయం యొక్క ప్రధాన సిద్ధాంతం యొక్క న్యాయాన్ని ప్రోత్సహిస్తాయి.
a. MGNREGA:
-53% మహిళలు భాగస్వామ్యం కలిగి, గ్రామీణ కుటుంబాలను సాధికారపరిచింది (MoRD, 2023).

b. PM-KISAN:
-11 కోట్ల రైతులకు నిర్ధారిత ఆదాయ సహాయం అందిస్తోంది (MoA, 2024).

c. PMMVY:
-మాతృ ఆరోగ్య సమానత్వాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది. అయితే 61% మంది మాత్రమే పూర్తి ప్రయోజనం పొందుతున్నారు (MoWCD, 2023).

2. విద్య మరియు నైపుణ్య అభివృద్ధి:
విద్యా పథకాలు జ్ఞానానికి సమాన ప్రవేశాన్ని కల్పిస్తాయి. ఇది కుల, వర్గ, లింగ ఆధారిత విభజనలను ఛేదించడానికి అవసరం. a. మధ్యాహ్న భోజనం:
-11.8 కోట్ల పిల్లలకు చేరుతుంది. ఇది డ్రాపౌట్ లను మెరుగుపరుస్తుంది (MoE, 2023).

b. సమగ్ర శిక్ష అభియాన్:
-ప్రాథమిక విద్యలో 94% నమోదు నిష్పత్తిని సాధించింది.

c. PM SHRI గ్రీన్ స్కూల్స్ మరియు PMKVY:
-దీని ద్వారా 1.4 కోట్ల మందికి శిక్షణ ఇవ్వబడింది. ఆధునిక, నైపుణ్య-ఆధారిత విద్యకు సమాన అవకాశాలను ప్రోత్సహిస్తుంది.

d. స్కిల్ ఇండియా డిజిటల్ ప్లాట్‌ఫారమ్:
-సార్వత్రిక, సాంకేతికత-ఆధారిత నైపుణ్య పంపిణీని తెలియజేస్తుంది.

3. ఆరోగ్యం మరియు పోషణ:
ఆరోగ్య-కేంద్రిత పథకాలు ఆరోగ్య సేవలలో నిర్మాణాత్మక అసమానతలను సరిచేయడంలో సహాయపడతాయి.

a. ఆయుష్మాన్ భారత్:
-పేద కుటుంబాలకు 5.7 కోట్ల ఉచిత ఆసుపత్రి సేవలను సులభతరం చేసింది.

b. పోషణ్ అభియాన్:
-57% మహిళలలో రక్తహీనతను పరిష్కరిస్తూ, శిశు మరియు మాతృ పోషణను ప్రోత్సహిస్తుంది (NFHS-5, 2021).

c. ఈ కార్యక్రమాలు సామాజిక న్యాయం యొక్క ప్రాథమిక భాగమైన ఆరోగ్యంలో సామాజిక సమానత్వాన్ని లక్ష్యంగా చేసుకున్నాయి.

4. అణగారిన వర్గాల సాధికారత: SCలు, STలు మరియు మహిళల కోసం లక్ష్యంగా రూపొందిన కార్యక్రమాలు చారిత్రక అన్యాయాన్ని పరిష్కరిస్తాయి మరియు గుర్తింపు ఆధారిత న్యాయాన్ని ప్రోత్సహిస్తాయి.
a. మిషన్ శక్తి:
-రక్షణ మరియు ఆర్థిక సాధికారతను సమీకరిస్తుంది.

b. స్టాండ్-అప్ ఇండియా:
-84% రుణాలు మహిళా వ్యవస్థాపకులకు అందించబడ్డాయి. ఇవి వ్యవస్థాపకతను ప్రోత్సహిస్తున్నాయి (MoF, 2023).

c. బేటీ బచావో బేటీ పఢావో:
-జనన సమయంలో లింగ నిష్పత్తిని మెరుగుపరిచి, లింగ సమానత్వాన్ని పెంచింది.

5. డిజిటల్ మరియు ఆర్థిక చేరిక: డిజిటల్ మరియు ఆర్థిక రంగంలో చేరిక గౌరవం, స్వయంప్రతిపత్తి మరియు సమాన భాగస్వామ్యాన్ని సాధ్యం చేస్తుంది.

a. ఆధార్ ద్వారా ప్రత్యక్ష బదులు పద్ధతులు:
-25–30% లీకేజీలను తగ్గించింది (NITI Aayog, 2023).

b. PM ముద్రా యోజన:
-69% రుణాలు మహిళలకు జారీ చేయబడ్డాయి. అలాగే డిజిటల్ ఇండియా ప్రవేశాన్ని విస్తరించింది, అయినప్పటికీ 20% కుటుంబాలు ఇప్పటికీ మినహాయించబడ్డాయి.

సామాజిక న్యాయ సాధనలో సవాళ్లు:
1. లీకేజీలు మరియు తప్పుడు కేటాయింపు:
a. నిధుల పంపిణీలో అక్రమాలు మరియు నకిలీ లబ్ధిదారులు విశ్వసనీయతను దెబ్బతీస్తాయి.

2. పరిమిత అవగాహన మరియు చేరువ:
a. లబ్ధిదారులకు తమ హక్కుల గురించి అంతగా తెలియదు.PMMVY ప్రయోజనాల గురించి 54% అర్హత కలిగిన మహిళలకు మాత్రమే అవగాహన ఉంది (MoWCD, 2022).

3. డిజిటల్ డివైడ్ మరియు మినహాయింపు:
a. ప్రత్యక్ష బదిలీలు మరియు ఆధార్ ఏకీకరణ ఉన్నప్పటికీ, సాంకేతిక నిరక్షరాస్యత మరియు గ్రామీణ జనాభాను మినహాయిస్తుంది.
b. 20% అర్హత కలిగిన కుటుంబాలకు ప్రత్యక్ష బదిలీ కనెక్టివిటీ లేదా ప్రవేశం లేదు (NITI Aayog డిజిటల్ సర్వే, 2023).

4. సేవ నాణ్యత:
a. మౌలిక సదుపాయాల లోపాలు మరియు ఒత్తిడిలో ఉన్న ముందు వరస సిబ్బంది సేవల నాణ్యతను తగ్గిస్తాయి.
b. ASER (2022) ప్రకారం, కేవలం 25.9% ఐదవ తరగతి విద్యార్థులు రెండవ తరగతి స్థాయి గ్రంథాలను చదవగలరు. ఇది విద్యా ఫలితాలను ప్రశ్నిస్తుంది.

5. విభజన మరియు లోపభూయిష్ట సమీకరణ:
a. శాఖల మధ్య సమీకరణ లేకపోవడం వల్ల అతివ్యాప్తి అనేది పథకాలు ప్రభావాన్ని తగ్గిస్తాయి.
b. ఏకీకృత లబ్ధిదారుల గణాంకాలు లేకపోవడం వల్ల లక్ష్యంలో పునరావృతం మరియు అసమర్థత ఏర్పడుతుంది.

ముగింపు
భారతదేశ సంక్షేమ పథకాలు రాజ్యాంగ విలువలను సమర్థిస్తాయి మరియు సామాజిక న్యాయ దృష్టిని ప్రతిబింబిస్తాయి. 1వ సుస్థిరాభివృద్ధి లక్ష్యం (పేదరికం లేకుండా), 5వ (లింగ సమానత్వం), 10వ (తగ్గిన అసమానతలు), మరియు 16వ (శాంతి, న్యాయం మరియు బలమైన సంస్థలు) సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలకు గణనీయంగా దోహదపడతాయి. ఇవి అంత్యోదయ ఆదర్శాన్ని పునరుద్ఘాటిస్తూ, మొదటగా చివరి వ్యక్తిని ఉద్ధరించాలనే లక్ష్యాన్ని కలిగి ఉంది.