Q. సలార్ జంగ్ I హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలో ప్రవేశపెట్టిన కీలక పరిపాలనా సంస్కరణలను మరియు ఆధునిక తెలంగాణ నిర్మాణంలో వాటి ప్రాముఖ్యతను చర్చించండి.

పరిచయం:
సర్ మీర్ తురబ్ అలీ ఖాన్, మొదటి సాలార్ జంగ్ గా ప్రసిద్ధి గాంచారు. ఆయన 1853 నుండి 1883 వరకు హైదరాబాదు రాష్ట్రానికి దివాన్ గా (ప్రధానమంత్రి) సేవలందించారు. "ఆధునిక హైదరాబాదు రాజ్యానికి రూపకర్త" అనే బిరుదుతో ప్రఖ్యాతి చెందిన ఇతను డయాటన్ పరిపాలనా విధానాల నుండి ప్రేరణ పొంది హైదరాబాదును ఒక ప్రగతిశీల పరిపాలనా వ్యవస్థగా తీర్చిదిద్దారు.

విషయం:
ప్రధాన పరిపాలనా సంస్కరణలు:
1. జిలాబంధీ వ్యవస్థ (ప్రాంతాల విభజన):
-సాలార్ జంగ్, పరిపాలనా సౌలభ్యం కోసం రాజ్యాన్ని 5 సుబాలుగా, 17 జిల్లాలుగా విభజించారు.
a. రాజ్యాధిపతి – నిజాం
b. సుబా అధికారి – సదర్ తాలూకాదార్
c. జిల్లా అధికారి – తాలూకాదార్
d. తాలూకా అధికారి – తహసీల్దార్
e. గ్రామ పల్లెలు – పటేలు / పట్టేవారి
2. గ్రామ పరిపాలన బలోపేతం:
-ప్రధాన పరిపాలనా మాధ్యమంగా గ్రామ వ్యవస్థను తీసుకున్నారు. గ్రామాలలో ఈ క్రింది వారు కీలకంగా ఉండేవారు:
a. పట్టేవారి: భూమి పన్నుల వసూలు మరియు లెక్కల బాధ్యత
b. తలారీ: గ్రామ భద్రత మరియు ఇతర సేవలు
c. ధేడ్: అధికారులకు సహకారం మరియు గ్రామ సభలో సేవలు
d. నేరి: నీటిపారుదల పనుల నిర్వహణ
e. సెదిసింది: గ్రామంలో 50 ఇళ్లకు భద్రత బాధ్యత
3. సదర్ ఉల్ మిహామ్స్ – మంత్రివర్గ పునరావిష్కరణ (1868):
-ఒక కేంద్ర మంత్రివర్గాన్ని ఏర్పాటు చేశారు:
a. ఆదాయ శాఖ మంత్రి: ముకర్రం ఉద్దౌలా బహదూర్
b. న్యాయ శాఖ మంత్రి: బషీరుద్దౌలా బహదూర్
c. పోలీస్ శాఖ: షంషీర్ జంగ్ బహదూర్
d. పబ్లిక్ వర్క్స్ తదితర శాఖలు: సాహెబ్ జంగ్
4. వ్యక్తిగత కార్యదర్శుల వ్యవస్థ:
-ప్రతి శాఖకు వ్యక్తిగత కార్యదర్శుల నియామకాన్ని ప్రారంభించారు. సలార్ జంగ్ యొక్క వ్యక్తిగత కార్యదర్శిగా సయ్యద్ హుస్సేన్ బిల్గ్రామీని నియమించారు.
5. ప్రధానమంత్రి వ్యవస్థ బలోపేతం:
-పరిపాలనకు కేంద్రంగా దివాన్ కార్యాలయాన్ని పటిష్టం చేశారు.
-14 శాఖలను ఏర్పాటుచేసి, అన్ని నిర్ణయాలు దివాన్ అధికార పరిధిలోకి తెచ్చారు.
-మదార్-ఉల్-మిహామ్స్ అనే కేంద్ర శాఖలు ఏర్పాటు చేశాడు. ఉదాహరణకు:
a. ఆర్థిక శాఖ
b. తపాలా శాఖ
c. సైనిక శాఖ
ఆధునిక తెలంగాణపై ప్రభావం:
1. పరిపాలనా విభజన:
-సలార్ జంగ్ ప్రవేశపెట్టిన జిలాబంధీ వ్యవస్థ ఆధునిక తెలంగాణ జిల్లాలు (జిల్లాలు) మరియు మండలాల స్థాపనకు ఆధారమైంది.
2. గ్రామీణ పాలన: · పటేలు, తలారీ, నేరి వంటి గ్రామ అధికారులు ఈ రోజుల్లో వీఆర్వోలు, గ్రామ పంచాయితీ సిబ్బంది, నీటి పారుదల ఉద్యోగులుగా మారి గ్రామ స్వరాజ్యాన్ని బలోపేతం చేస్తున్నారు.
3. కార్యనిర్వాహక నమూనా:
-సలార్ జంగ్ ప్రవేశపెట్టిన దివాన్ ఆధారిత పాలన ఆధునిక తెలంగాణలో ముఖ్యమంత్రి ఆధ్వర్యంలోని మంత్రివర్గ పాలనకు ప్రతిరూపంగా చెప్పుకోవచ్చు.
4. సివిల్ సర్వీస్ – కార్యాలయ వ్యవస్థ:
-వ్యక్తిగత కార్యదర్శుల నియామకం వల్ల బ్యూరోక్రసి (అధికారగణం) శైలి పుట్టుకొచ్చింది. ఇది నేటి తెలంగాణ సచివాలయం మరియు IAS పాలనకు బీజాంకురమైంది.
5. శాఖాపర పాలన:
-అప్పుడు ఏర్పాటైన 14 శాఖలు ఈ రోజు తెలంగాణలో రెవెన్యూ, నీటి పారుదల, పురపాలక అభివృద్ధి, విద్యా శాఖలకు ప్రేరణగా నిలిచాయి.

ముగింపు:
ప్రముఖ చరిత్రకారుడు విలియం డిగ్బీ వ్యాఖ్యానించినట్లు, “సలార్ జంగ్ నిజాం రాజ్యం యొక్క రాజకీయ నిర్మాణాన్ని మార్చేసాడు.” ఆయన ప్రవేశపెట్టిన జిలాబంధీ వ్యవస్థ స్థానిక పాలనకు మూలస్తంభంగా నిలిచింది. నేటి తెలంగాణలో ఉన్న జిల్లాల పరిపాలన, మండల పరిషత్ వ్యవస్థలు, గ్రామ పాలన వంటి అన్ని శాఖలపై ఈ సంస్కరణల ప్రభావం కనిపిస్తుంది.