Q. భారతదేశంలోని బహుముఖ పేదరికం గురించి చర్చించండి. దేశంలో ఆర్థిక వృద్ధి ఉన్నప్పటికీ, నిరుద్యోగం అనేది పేదరిక నిర్మూలనను ఎలా అడ్డుకుంటుంది?

పరిచయం:
భారతదేశంలో ప్రస్తుతం పేదరికాన్ని ఆదాయ లోటుగా నిర్వచించబడకుండా, ఆల్కైర్-ఫోస్టర్ పద్ధతిని ఉపయోగించే భారతదేశ బహుముఖ పేదరిక సూచిక (MPI) ఆరోగ్యం, విద్య, జీవన ప్రమాణాలను పరిగణిస్తుంది. స్థిరమైన GDP వృద్ధి ఉన్నప్పటికీ, ఉపాధిరహిత వృద్ధి పేదరిక నిర్మూలనకు అడ్డంకిగా నిలిచింది. జాతీయ కుటుంబ ఆరోగ్య సర్వే-5 మరియు నీతి ఆయోగ్ MPI (2021) ప్రకారం, బహుమితీయ లోటు కొనసాగుతోంది.

విషయం:
A. భారతదేశంలో పేదరికం యొక్క బహుముఖ స్వభావం
1. ఆరోగ్య లోటు:
● NFHS-5 ప్రకారం, ఐదేళ్లలోపు 36% పిల్లలు ఎదుగుదల లోపంతో ఉన్నారు.
● పేలవమైన పారిశుద్ధ్యం, తాగునీరు, మాతృ సంరక్షణ ఆరోగ్య ఫలితాలను దిగజార్చుతున్నాయి.

2. విద్యా లోటు:
● తక్కువ స్త్రీ అక్షరాస్యత (66%) మరియు SC/ST విద్యార్థుల డ్రాపౌట్ రేట్లు మానవ వనరులను పరిమితం చేస్తున్నాయి.
● ASER 2022 ప్రకారం, కోవిడ్ అనంతరం గ్రామీణ పాఠశాలల్లో అభ్యాస నష్టం సంభవించింది.

3. పేలవమైన జీవన ప్రమాణాలు:
● స్వచ్ఛమైన ఇంధనం, సురక్షిత గృహం, ఆస్తి యాజమాన్యం లేకపోవడం ఇందులో ఉన్నాయి.
● 40% గ్రామీణ కుటుంబాలు బయోమాస్ ఇంధనాన్ని ఉపయోగిస్తున్నాయి (NFHS-5).

4. కుల, లింగం మరియు గుర్తింపు ఆధారిత బహిష్కరణ:
● దళితులు, ఆదివాసీలు, ముస్లింలలో MPI స్కోర్లు అత్యధికం (నీతి ఆయోగ్, 2021). ● సామాజిక బహిష్కరణ అనేది సేవల అందుబాటును తగ్గిస్తుంది.

5. ప్రాంతీయ అసమతుల్యత:
● బీహార్, ఝార్ఖండ్ వంటి రాష్ట్రాల్లో MPI స్కోర్లు జాతీయ సగటు కంటే ఎక్కువ.
● దక్షిణ రాష్ట్రాలు మెరుగైన ఫలితాలను చూపిస్తున్నారు.

B. నిరుద్యోగం పేదరిక నిర్మూలనకు ఎలా అడ్డంకిగా ఉంది
1. ఉపాధిరహిత వృద్ధి:
● గత రెండు దశాబ్దాలలో భారతదేశ GDP ~7% వృద్ధి చెందింది, కానీ కార్మిక శక్తి భాగస్వామ్యం తగ్గింది (CMIE, PLFS).
● వృద్ధి అనేది కేవలం IT, ఫైనాన్స్ వంటి మూలధన-కేంద్రీకృత రంగాల్లో మాత్రమే కేంద్రీకృతమైంది.

2. యువత మరియు విద్యావంతుల నిరుద్యోగం:
● గ్రాడ్యుయేట్లలో అధిక నిరుద్యోగం (PLFS 2022) జనాభా లాభాన్ని దెబ్బతీస్తోంది.
● గ్రామీణ మరియు అర్ధ-నగర భారతదేశంలో ఉపాధి అసమతుల్యత ఉంది.

3. గ్రామీణ అనధికారిక ఉపాధి మరియు అల్ప ఉపాధి:
● కోవిడ్ అనంతర విపరీత వలసలు గ్రామీణ ఉపాధి ఒత్తిడిని బయటపెట్టాయి.
● MGNREGAకు పెరిగిన అధిక డిమాండ్ స్థిరమైన ప్రత్యామ్నాయాల లేకపోవడాన్ని సూచిస్తుంది.

4. తక్కువ స్త్రీ కార్మిక శక్తి పాల్గొనడం:
-స్త్రీ LFPR 20% కంటే తక్కువ, ఇది కుటుంబ ఆదాయం మరియు శ్రేయస్సును పరిమితం చేస్తుంది.
● పనిచేసే తల్లులు పోషకాహార ఫలితాలను మెరుగుపరుస్తారు (NFHS-5).

5. వృద్ధి-అసమానత వ్యత్యాసం:
● బావో & లియావో (2023): అసమానత పెరిగేకొద్దీ, వృద్ధి యొక్క పేదరిక నిర్మూలన ప్రభావం బలహీనపడుతుంది.
● నిర్మాణాత్మకమైన లోటు పేదరికంలో ఉన్న వారికి సమానంగా ప్రయోజనం చేకూర్చడాన్ని అడ్డుకుంటుంది.

ముగింపు
రంగరాజన్ కమిటీ పేర్కొన్నట్లు, పేదరిక నిర్మూలనలో ఆదాయాన్ని మించి పోషకాహారం, విద్య, గృహనిర్మాణంపై దృష్టి సారించాలి. కాబట్టి, భారతదేశం ఉపాధి-కేంద్రీకృత, మానవ అభివృద్ధి నమూనాకు మారాలి. అలాగే వృద్ధి అనేది నిజమైన సామాజిక ఉద్ధరణగా మారేలా చూడాలి.