Q. తెలంగాణలో భూగర్భ జల సంరక్షణలో మిషన్ కాకతీయ యొక్క పాత్రను చర్చించండి. కాలువలు, చెరువులు, మరియు బావుల పునరుద్ధరణ ద్వారా ఈ కార్యక్రమం నీటిపారుదలను ఎలా మెరుగుపరుస్తుంది?

పరిచయం:
కాకతీయ రాజులు తెలంగాణకు చెందిన ప్రత్యేకమైన చెరువు సేద్య సంస్కృతిని ప్రవేశపెట్టారు. ఇది “గొలుసు–కట్టు–చెరువులు” అనే పేరుతో పిలువబడే గురుత్వాకర్షణ ద్వారా నీటి ప్రవాహాన్ని సాధించే పరస్పరం అనుసంధానించబడిన చెరువుల శ్రేణిగా రూపొందించబడింది. మిషన్ కాకతీయ (2014) ఈ వారసత్వాన్ని పునరుద్ధరించే లక్ష్యంతో, 20,000 కోట్ల పెట్టుబడితో 46,531 చిన్న చెరువులను పునరుద్ధరించింది. భూగర్భ జల క్షీణతను ఎదుర్కోవడం మరియు వర్షాధార ప్రాంతాల్లో స్థిరమైన సేద్యాన్ని మెరుగుపరచడం దీని ప్రధాన ఉద్దేశం.

విషయం:
A. భూగర్భ జల సంరక్షణలో మిషన్ కాకతీయ పాత్ర
1. వైజ్ఞానిక పద్ధతిలో ఒండ్రు తొలగింపు మరియు జలాశయాల పునరుద్ధరణ
a. చెరువుల నుండి ఒండ్రును తొలగించడం వల్ల నీటి ఇంకుదల సామర్థ్యం పెరిగి, భూగర్భ జల స్థాయి గణనీయంగా మెరుగుపడింది.
b. NABCONS గణాంకాల ప్రకారం, సగటు జలమట్టం లోతు 2013లో 6.91 మీటర్ల నుండి 2016లో 9.02 మీటర్లకు పెరిగింది.
c. మెదక్ మరియు నిజామాబాద్ వంటి గ్రామాల్లో దశాబ్దాల తర్వాత మొదటిసారిగా బావుల్లో నీటి పునరుద్ధరణ స్థిరంగా కనిపించింది.
2. ఒండ్రు వినియోగం మరియు భూసారం పెరుగుదల
-ఇక్రి షాట్ (ICRISAT) మరియు మిచిగాన్ విశ్వవిద్యాలయం అధ్యయనాల ప్రకారం చెరువు ఒండ్రు:
a. ఎరువుల వినియోగాన్ని 36% తగ్గించింది.
b. పంట దిగుబడిని 50% పెంచింది.
c. భూమి తేమను మెరుగుపరిచింది.
-సిద్దిపేట మరియు కరీంనగర్ రైతులు తక్కువ ఖర్చుతో ఉత్తమ భూసారాన్ని సాధించారు.
3. ఫ్లోరైడ్ తగ్గింపు మరియు భూగర్భ జల నాణ్యత
-నల్గొండ మరియు మహబూబ్‌నగర్ వంటి ఫ్లోరైడ్ ఎక్కువగా ఉన్న ప్రాంతాల్లో, ఉపరితల జలాల పునరుద్ధరణ ఫ్లోరైడ్ సాంద్రతను తగ్గించి, చెరువు పరిధిలోని తాగునీటి నాణ్యతను మెరుగుపరిచింది.
4. బోరుబావులు గల ప్రాంతాల్లో స్థిరమైన జలాశయ పునరుద్ధరణ
a. చెరువు నీటితో సాగుచేసే ప్రాంతాల్లో 2.3 లక్షలకు పైగా బావులు ఎక్కువ నీటిని నిలుపుకున్నాయి.
b. రామడుగు (కరీంనగర్) మరియు ఘట్‌కేసర్ (మేడ్చల్)లో బోరు బావుల వైఫల్యం మరియు పునర్వినియోగ ఖర్చులు గణనీయంగా తగ్గాయి.
5. ప్రజల నేతృత్వంలోని సంరక్షణ ఉద్యమం
a. రైతులు 20 కోట్ల క్యూబిక్ మీటర్ల ఒండ్రును 8 కోట్ల ట్రాక్టర్ లోడ్ల ద్వారా తరలించారు.ఇది 900 కోట్ల రూపాయల విలువైనది.
b. ఇది భారతదేశంలో అతిపెద్ద స్వచ్ఛంద భూగర్భ జలాల పునరుద్ధరణ ప్రయత్నంగా పేరుగాంచింది.

B. చెరువు–కాలువ–బావి పునరుద్ధరణ ద్వారా సేద్య మెరుగుదల
1. లోటు ప్రాంతాల్లో ఆయకట్టు స్థిరీకరణ
-I–III దశల లో 11.61 లక్షల ఎకరాల ఆయకట్టు స్థిరీకరించబడింది. జోగులాంబ గద్వాల్ మరియు వనపర్తి రైతులు ఖరీఫ్ మరియు రబీ సేద్యానికి సరిపడా నీటిని పొందారు.
2. సేద్య తీవ్రత పెరుగుదల మరియు ఖాళీ ఆయకట్టు మూసివేత
-సేద్య తీవ్రత 88.4% నుండి 134%కి పెరిగింది. ఖాళీ ఆయకట్టు 42.4% నుండి 23.2%కి తగ్గింది.
3. కాలువలు మరియు మడుగుల పునరుద్ధరణ
-రామగుండం లో చెరువు కట్టలు మరియు మడుగులు పునరుద్ధరించబడ్డాయి. గురుత్వాకర్షణ ఆధారిత వ్యవస్థలను పునరుద్ధరించి డీజిల్ పంపులపై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించాయి.
4. చెరువు గొలుసుల పునరుజ్జీవనం
-రామప్ప–ఘన్‌పూర్ వంటి చారిత్రక గొలుసు కట్టు చెరువులు పునరుద్ధరించబడ్డాయి. గ్రామాల మధ్య సమతుల్య నీటి సరఫరా మరియు వరద నియంత్రణను సాధించాయి.
5. మత్స్య సంపద మరియు ప్రత్యామ్నాయ జీవనోపాధి
-చేపల దిగుబడి 36–39% పెరిగింది. భద్రాద్రి కొత్తగూడెం మరియు వరంగల్‌లో కుటుంబాలు జలవనరుల ద్వారా అదనపు ఆదాయాన్ని పొందాయి. ఈ చెరువులు ఋతుపవన ఆధారిత వ్యవసాయ ఒత్తిడిని తగ్గించాయి.

ముగింపు
మిషన్ కాకతీయ నల్గొండలో భూగర్భ జల స్థాయిలను గణనీయంగా మెరుగుపరిచింది. జలాల లోతు 18.57 మీటర్ల నుండి 8.94 మీటర్లకు పెరిగింది. అదే సమయంలో, ఫ్లోరైడ్ సాంద్రత 50% తగ్గి, WHO ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా మారింది. ఈ చర్య స్థిరమైన జల నిర్వహణ మరియు ప్రజారోగ్యాన్ని మెరుగుపరచడంలో విజయాన్ని సాధించింది అనడానికి ఉదాహరణగా నిలిచింది.