Q. దివ్యాంగుల హక్కుల చట్టం 2016 అనేది సమగ్ర పాలన వైపు ఒక ముఖ్యమైన అడుగును సూచిస్తుంది. దీని అమలును విమర్శనాత్మకంగా విశ్లేషించి, భారతదేశంలో దివ్యాంగుల హక్కులను మరింత బలోపేతం చేస్తూ ముందుకెళ్ళే మార్గాన్ని సూచించండి.

పరిచయం:
భారతదేశం 2007లో ఐక్యరాష్ట్ర సమితి వికలాంగుల హక్కుల సమావేశం (UNCRPD)ను ఆమోదించింది, దీనితో వికలాంగత్వం అనేది సంక్షేమ దృక్పథం నుండి హక్కుల దృక్పథానికి మారింది. 2016లో వికలాంగుల హక్కుల చట్టం (RPwD Act) ఈ మార్పును అమలులోకి తెచ్చింది, దీని ద్వారా 21 రకాల వికలాంగత్వాలకు రక్షణ విస్తరించబడింది మరియు భారత జనాభాలో 2.21% కంటే ఎక్కువ మందికి గౌరవం, సమానత్వం లభించింది.

విషయం:
A. RPwD చట్టం యొక్క పరిణామం మరియు రూపకల్పన
1. హక్కుల-ఆధారిత దృక్పథం మరియు ప్రపంచ నిబద్ధత
a. UNCRPD (2007) భారతదేశాన్ని దేశీయ చట్టాలను ప్రపంచ మానవ హక్కుల ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా తీర్చిదిద్దేలా బాధ్యత విధించింది.
b. సంక్షేమ-ఆధారితమైన 1995 చట్టాన్ని భర్తీ ఇది చేసింది.

2. విస్తరించిన గుర్తింపు మరియు అర్హతలు
a. వికలాంగత్వాన్ని గతిశీలంగా నిర్వచించి, గుర్తించబడిన వికలాంగత్వాల సంఖ్యను 7 నుండి 21కి విస్తరించారు. ఇందులో ఆటిజం, తలసీమియా, మరియు యాసిడ్ దాడి బాధితులను కూడా చేర్చారు.
b. ఉద్యోగాల్లో 4% రిజర్వేషన్, ఉన్నత విద్యలో 5% రిజర్వేషన్, మరియు 6-18 సంవత్సరాల వయస్సు గల బెంచ్‌మార్క్ వికలాంగత్వం ఉన్నవారికి ఉచిత సమ్మిళిత విద్యను ఈ చట్టం ద్వారా అందిస్తున్నారు.

3. చట్టపరమైన మరియు సంస్థాగత విధానాలు
a. పరిమిత సంరక్షణ, చట్టపరమైన సామర్థ్యం, మరియు దోపిడీ నుండి రక్షణను తప్పనిసరి చేసింది.
b. రాష్ట్ర కమిషనర్లు, సలహా మండళ్లు, మరియు జిల్లా కమిటీలను స్థాపించారు వీటికి అర్ధ న్యాయ అధికారాలు ఇవ్వబడ్డాయి.
c. సుగమ్య భారత్ అభియాన్ (Accessible India Campaign)తో లింక్ చేయబడి, ప్రజా మౌలిక సదుపాయాల్లో భౌతిక మరియు సమాచార సాంకేతిక విజ్ఞాన (ICT) సౌలభ్యాన్ని అమలు చేసింది.

B. వికలాంగుల హక్కుల చట్టం, 2016 అమలులో లోపాలు
1. నియామకాలలో జాప్యం మరియు అధికారుల ఆధిపత్యం
a. రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు నియామకాలను ఆలస్యం చేయడం వల్ల చాలా మంది కమిషనర్లు పరిపాలనా విభాగాల నుండి నియమితులవుతున్నారు.
b. కేవలం 8 రాష్ట్రాలు మాత్రమే చట్టం యొక్క నిబంధనలకు విరుద్ధంగా సివిల్ సొసైటీ నుండి నిపుణులను నియమించాయి.

2. ఫిర్యాదుల పరిష్కారం మరియు పర్యవేక్షణలో బలహీనత
a. కొద్ది మంది కమిషనర్లు అధికారాలను చట్టపరమైన విచారణ విధానాలు తక్కువగా ఉపయోగించి వారి సొంత అవసరాలకు ఎక్కువగా ఉపయోగించుకుంటున్నారు.
b. జనాభా లెక్కలలో వికలాంగులకు సంబంధించిన సరైన గణాంకాలు ఉండడం లేదు. (2.21% - జనగణన 2011 vs 16% - WHO 2019).

3. సంస్థాగత మరియు డిజిటల్ లోపాలు
a. రాష్ట్ర కార్యాలయాలు తగినంత సిబ్బంది, పేలవమైన మౌలిక సదుపాయాలు, మరియు తక్కువ బడ్జెట్ కేటాయింపులతో ఇబ్బందులు పడుతున్నాయి.
b. అమలు ఫలితాలను కచ్చితంగా కనుక్కోవడానికి రియల్-టైమ్ డాష్‌బోర్డ్‌లు లేదా తప్పనిసరి వార్షిక నివేదికలు లేవు.

C. రాష్ట్రాలు మరియు వివిధ రంగాల్లో ఆవిష్కరణలు
1. కర్ణాటక ఆవిష్కరణలు
a. గ్రామీణ ప్రాంతాల్లోని వికలాంగులను చేరుకోవడానికి సంసారం న్యాయస్థానాలను ప్రవేశపెట్టింది.
b. పథకాలను పర్యవేక్షించడానికి జిల్లా వికలాంగత్వ నిర్వహణ సమీక్షలను (DDMRs) ప్రారంభించింది. c. అధికారులకు చట్టపరమైన శిక్షణ కోసం న్యాయ విద్యాలయాలతో భాగస్వామ్యం చేసింది.

2. విమానయాన రంగంలో సౌలభ్య మౌలిక సదుపాయాలు
-సుగమ్య భారత్ అభియాన్ కింద, విమానాశ్రయాలు టాక్టైల్ ఫ్లోరింగ్, ర్యాంప్‌లు, బ్రెయిల్ ఎలివేటర్‌లు, మరియు అదృశ్య వికలాంగులకు మద్దతుగా హిడెన్ డిసబిలిటీస్ సన్‌ఫ్లవర్ కార్యక్రమాన్ని ప్రవేశపెట్టాయి.

D. వికలాంగుల హక్కులను బలోపేతం చేయడంలో ముందుకు సాగే మార్గాలు
1. స్వతంత్ర నియామకాలు
a. రాష్ట్ర కమిషనర్లుగా వృత్తిపరమైన అధికారులు కాకుండా మానవ హక్కులు, సామాజిక కార్యకర్తలు, లేదా పునరావాస నిపుణుల నుండి నియమితులు కావాలి.
b. వీటిలో మహిళలు మరియు వికలాంగుల ప్రాతినిధ్యాన్ని పెంచాలి.

2. సామర్థ్య నిర్మాణం
a. అధికారులకు అర్ధ-న్యాయ విధులు, చట్టపరమైన పరిష్కారాలు, మరియు డేటా విశ్లేషణలో శిక్షణ ఇవ్వాలి.
b. న్యాయ విద్యాలయాలు, ఐక్యరాజ్య సంస్థలు, మరియు NGOలతో దీర్ఘకాలిక భాగస్వామ్యాలను నిర్మించాలి.

3. పారదర్శక పాలన సాధనాలు
a. ఫిర్యాదులు, కేసు పరిష్కారం, మరియు పథకాల కవరేజీని ట్రాక్ చేయడానికి ఆన్‌లైన్ డాష్‌బోర్డ్‌లను అభివృద్ధి చేయాలి.
b. వికలాంగుల హక్కుల పురోగతిపై వార్షిక ప్రజా నివేదికలను పొందుపరచాలి.

4. డేటా ఖచ్చితత్వం మరియు పరిశోధన
-జనగణన గణాంకాలకు పూరకంగా నియమిత వికలాంగ సర్వేలను నిర్వహించాలి. పర్యావరణ హాని, సామాజిక రక్షణ, మరియు సమ్మిళిత అభివృద్ధిపై పరిశోధనను ప్రోత్సహించడానికి ప్రపంచ సంస్థలతో సహకరించాలి.

ముగింపు:
భారతదేశ పారాలింపిక్ విజేతలు—అవని లేఖర మరియు దేవేంద్ర ఝఝారియా వంటి వారు అడ్డంకులు తొలగించబడినప్పుడు వికలాంగులు సాధించగల విజయాలకు ఉదాహరణలు. RPwD చట్టం కేవలం చట్టపరమైన పత్రం నుండి నిజ జీవన వాస్తవంగా మారాలి, ప్రతి వికలాంగుడు వారి పూర్తి సామర్థ్యాన్ని సాకారం చేసుకోవడానికి అవకాశం, గౌరవం, మరియు మద్దతు ఉండేలా చూడాలి.