Q. పౌర సమాజం (సివిల్ సొసైటీ) అంటే ఏమిటి? దాని ప్రధాన లక్షణాలు, ప్రాముఖ్యత, మరియు సమకాలీన పరిపాలనలో మూల స్తంభంగా ఆవిర్భవించడానికి దోహదపడిన కారకాలను వివరించండి.

పరిచయం:
UNDP ప్రకారం, పౌర సమాజం అనేది ప్రభుత్వేతర, లాభాపేక్షలేని సంస్థలను కలిగి ఉంటుంది. ఇవి వ్యక్తులను అధికారం లేదా లాభం కోసం కాకుండా, నైతిక, సాంస్కృతిక, మరియు అభివృద్ధి లక్ష్యాల కోసం ఏకం చేస్తాయి. ఇది దేశం మరియు పౌరుల మధ్య వారధిగా పనిచేస్తూ, భాగస్వామ్య ప్రజాస్వామ్యాన్ని మరియు ప్రజా జవాబుదారీతనాన్ని బలోపేతం చేస్తుంది. మజ్దూర్ కిసాన్ శక్తి సంగతన్ (MKSS) నేతృత్వంలోని సమాచార హక్కు (RTI) ఉద్యమం దీని పరివర్తన శక్తిని స్పష్టంగా చూపిస్తుంది.

విషయం:
పౌర సమాజం యొక్క ప్రధాన లక్షణాలు:
1. ప్రభుత్వం నుండి స్వాతంత్ర్యం:
a. ప్రభుత్వ నియంత్రణ మరియు జోక్యం నుండి స్వతంత్రంగా పనిచేస్తాయి.
b. వారి స్వాతంత్ర్యాన్ని రాజీపడకుండా, విధానాలను ప్రభావితం చేయడానికి ప్రభుత్వాలతో సంబంధం కలిగి ఉంటాయి.

2. స్వచ్ఛంద భాగస్వామ్యం:
a. సభ్యులు సాధారణ ఆసక్తి లేదా లక్ష్యాల ఆధారంగా స్వచ్ఛందంగా చేరతారు.
b. ఇవి బలవంతం లేదా బాధ్యత కాకుండా నిబద్ధతతో నడపబడతాయి.

3. లాభాపేక్ష రహిత ధోరణి:
a. ఆర్థిక లాభాల కంటే సామాజిక లక్ష్యాలను ప్రధానంగా అనుసరిస్తాయి.
b. నిధుల కోసం విరాళాలు, గ్రాంట్లు, మరియు స్వచ్ఛంద సహకారాలపై ఆధారపడతాయి.

4. పౌర విలువల ప్రోత్సాహం:
a. ప్రజాస్వామ్య సూత్రాలు, మానవ హక్కులు, సామాజిక న్యాయం, జవాబుదారీతనం, మరియు పారదర్శకతను సమర్థిస్తాయి.
b. నైతిక, సాంస్కృతిక, వైజ్ఞానిక, మరియు పరోపకార విలువలను పెంపొందిస్తాయి.

5. సంస్థల వైవిధ్యం:
a. ఇందులో ఎన్జీవోలు, సామాజిక సంఘాలు, కార్మిక సంఘాలు, వృత్తిపరమైన సంస్థలు, మతపరమైన సమూహాలు, మరియు న్యాయవాద సంస్థలు వంటి వివిధ సమూహాలను కలిగి ఉంటాయి.

6. సమాజ స్థాయి సమీకరణ:
a. సమాజ స్థాయిలో భాగస్వామ్యం మరియు సామూహిక చర్యను సమీకరించగలవు.
b. పౌర భాగస్వామ్యాన్ని బలోపేతం చేస్తూ, స్థానిక సమాజాలను పాలన ప్రక్రియలలో శక్తివంతం చేస్తాయి.

భారతదేశంలో పౌర సమాజం యొక్క ప్రాముఖ్యత:
a. విధానపరమైన న్యాయం:
పౌర సమాజ సంస్థలు (CSOs) పేదరిక నిర్మూలన, సామాజిక న్యాయం, మరియు అట్టడుగు సమాజాల సాధికారత వంటి కీలక అంశాలపై ప్రభుత్వ విధానాలను ప్రభావితం చేయడానికి విధాన సంభాషణలలో చురుకుగా పాల్గొంటాయి.
b. ఉదాహరణ: విప్ల ఫౌండేషన్ పిల్లల హక్కులను రక్షిస్తుంది.

2. రక్షణ మరియు న్యాయ సహాయం:
a. అణచివేతకు గురైన పౌరులకు న్యాయ సహాయం అందించడంలో మరియు వారిని రక్షించడంలో పౌర సమాజం కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది.
b. ఉదాహరణ: అసోసియేషన్ ఫర్ ప్రొటెక్షన్ ఆఫ్ డెమోక్రటిక్ రైట్స్ న్యాయ సహాయం అందిస్తుంది.

3. పారదర్శకత మరియు జవాబుదారీతనం:
a. RTI చట్టం (2005) మరియు లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్త చట్టం (2013) వంటి చట్టాలను ప్రోత్సహించడం ద్వారా పౌర పాలన సంస్కరణలకు గణనీయంగా దోహదపడుతూ, ప్రభుత్వ జవాబుదారీతనాన్ని పెంపొందిస్తాయి.

4. సమాజ స్థాయి సమీకరణలు:
a. పౌర పాలన సంస్థలు స్వచ్ఛంద సేవకులను మరియు వనరులను సమర్థవంతంగా సమీకరిస్తాయి, సమాజం నడిపిన కార్యక్రమాలు, సామూహిక చర్యలు, మరియు అత్యవసర ఉపశమన ప్రయత్నాలను ప్రోత్సహిస్తాయి.

5. ప్రత్యామ్నాయ ప్రజా సేవల పంపిణీ:
a. ఆరోగ్య సంరక్షణ మరియు విద్య వంటి ముఖ్యమైన రంగాలలో ప్రభుత్వ కార్యక్రమాలలోని లోటును ఇవి భర్తీ చేస్తూ, ప్రత్యామ్నాయ ప్రజా సేవల పంపిణీ నమూనాను అందిస్తాయి.
b. ఉదాహరణ: ప్రథమ్ (విద్య) మరియు రూరల్ హెల్త్ కేర్ ఫౌండేషన్ (ఆరోగ్య సంరక్షణ).

6. పర్యావరణ సంరక్షణ:
a. పౌర సమాజం పర్యావరణ సవాళ్లను పరిష్కరించడం, సమాజ భాగస్వామ్యాన్ని ప్రోత్సహించడం, మరియు వివిధ వాటాదారులతో సహకారం ద్వారా పర్యావరణ విధానాలను ప్రభావితం చేయడం ద్వారా సుస్థిర అభివృద్ధిని సమర్థిస్తుంది.

7. అట్టడుగు సమాజాల సాధికారత:
a. ఈ సంస్థలు సమ్మిళిత వృద్ధిని ప్రోత్సహిస్తాయి, నైపుణ్య అభివృద్ధి, న్యాయ, మరియు అభివృద్ధి పథకాలలో చురుకైన భాగస్వామ్యం ద్వారా అట్టడుగు సమాజాలను శక్తివంతం చేస్తాయి.

పాలనలో కీలక స్తంభంగా పౌర సమాజం ఆవిర్భవించడానికి గల కారణాలు:
1. ప్రపంచీకరణ మరియు సమాచార సాంకేతికత:
-గ్లోబల్ నెట్‌వర్క్‌లు మరియు డిజిటల్ వేదికల ఆవిర్భావం పౌర సమాజాలను జాతీయ సరిహద్దులను దాటి సమీకరించడానికి, సహకరించడానికి, మరియు న్యాయం చేయడానికి మరింత సమర్థవంతంగా చేసింది.

2. ప్రభుత్వం నుండి పాలనకు మార్పు:
a. నీతి, సాంస్కృతిక, మరియు పరోపకార విలువలను పెంపొందిస్తాయి.
b. దేశం, మార్కెట్, మరియు అంతర్జాతీయ సంస్థలతో పాటు వీటిని కూడా కలిగి ఉన్న బహుళ- భాగస్వామ్య పాలన ఈ రోజు ఉంది. విధాన నిర్మాణం మరియు అమలులో వారి పాత్రను గుర్తిస్తుంది.

3. ప్రజాస్వామ్యీకరణ మరియు రాజకీయ సంస్కరణలు:
-విస్తరించిన ప్రజాస్వామ్య ప్రాంతాలలో పౌర భాగస్వామ్యాన్ని పెంపొందించడానికి, బహుళత్వాన్ని ప్రోత్సహించడానికి, మరియు రాష్ట్ర అధికారంపై తనిఖీగా పనిచేయడానికి అనుమతిస్తూ, ప్రజాస్వామ్య పాలనను బలోపేతం చేస్తుంది.

4. ప్రభుత్వ మరియు మార్కెట్ వైఫల్యాలు:
-అసమర్థ ప్రభుత్వ సామర్థ్యం మరియు మార్కెట్ పరిమితులు పౌర సంస్థలకు ప్రత్యామ్నాయ సేవల పంపిణీ, అవసరాలను పరిష్కరించడం, మరియు సామాజిక సమస్యలకు నూతన పరిష్కారాలను అందించడానికి అవకాశాన్ని సృష్టించాయి.

5. మానవ హక్కులు మరియు సామాజిక న్యాయంపై పెరిగిన దృష్టి:
-హక్కుల ఆధారిత అంశాలపై పెరుగుతున్న ప్రపంచ దృష్టి సమానత్వం, న్యాయం, మరియు అట్టడుగు సమాజాల సాధికారత కోసం పనిచేసే సంస్థల యొక్క ప్రాముఖ్యతను ఉన్నతం చేసింది.

6. సంక్షోభం మరియు మానవతా స్పందన:
-సహజ విపత్తులు, మహమ్మారులు, లేదా సంఘర్షణ సమయాలలో, వీటి వేగం, సమాజ స్థాయి ఉనికి, మరియు వనరులను వేగంగా సమీకరించే సామర్థ్యం కారణంగా ప్రాముఖ్యత సంతరించుకున్నాయి.

ముగింపు:
మహాత్మా గాంధీ చెప్పినట్లు, “మిమ్మల్ని మీరు కనుగొనడానికి ఉత్తమ మార్గం ఇతరుల సేవలో మిమ్మల్ని మీరు కోల్పోవడం.” పౌర సమాజం, పౌరులను శక్తివంతం చేయడం మరియు అధికారాన్ని జవాబుదారీగా ఉంచడం ద్వారా, సమ్మిళిత, భాగస్వామ్య, మరియు జవాబుదారీ పాలన కోసం ప్రజాస్వామ్య సమాజంలో అవసరమైనదిగా మిగిలిపోతుంది.